Zobacz jak wyglądał Krotoszyn w czasie strasznej okupacji niemieckiej! [ZDJĘCIA]

W 1939 r. Krotoszyn liczył 15 tys. 225 osób, z czego 14 tys. 182 osób to mieszkańcy, a 1 tys. 043 osób to wojsko, czyli 56 Pułk Piechoty Wielkopolskiej. Pozostałe 540 mieszkańców to Niemcy, a 38 - to Żydzi. Już 25 sierpnia 1939 r. z Krotoszyna wyjechał Batalion Zapasowy 56 PP Wlkp. (ok. 1,5 tys. osób) złożony głównie z rekrutów.

Ok. 150 osób zginęło w wyniku bombardowania pociągu ewakuacyjnego na dworcu kolejowym w Kole, 140 osób zginęło w wyniku bezpośrednich działań wojennych, 121 osób - zostało zamordowanych w więzieniach i obozach koncentracyjnych, 81 osób zginęło w wyniku przymusowej pracy oraz morderstw, a 84 osoby zginęły z innych przyczyn.

Krotoszyn został wcielony do Kraju Warty (niem. Wartheland). Landratem został dr Saint Paul, a burmistrzem - Alfred Lange. Zlikwidowano polskie szkolnictwo, prasę, bibliotekę, instytucje kultury, a do miasta przybyło sporo Niemców, którzy przejęli polskie fabryki i gospodarstwa. Powstało więzienie karno-śledcze, w ratuszu urzędowała policja niemiecka, wprowadzono o godz. 20:00 godzinę policyjną. Zakazano słuchania radia, posiadania aparatów fotograficznych, a kawiarnie, czy park miejski był „nur für Deutsche” (tylko dla Niemców). Polacy musieli meldować się w Arbeitsamt (Urzędzie Pracy) przy ul. Zdunowskiej, a skromne kartki żywnościowe nie wystarczały na bieżące potrzeby. W październiku 1939 r. Żydów zmuszono do wyjazdu do Kalisza. Dwie rodziny, które odmówiły, wysłano do obozu koncentracyjnego.

W tym czasie powstały pierwsze organizacje konspiracyjne, czyli „Ojczyzna” pod dowództwem dr. Władysława Jana Bolewskiego, „Tajna Organizacja Wojskowa" pod dowództwem Mariana Szwackiego, „Odrodzenie" pod dowództwem Alojzego Matyniaka, czy „Organizacja Pułkowa" pod dowództwem Wiktora Kalemby, a w połowie 1940 r. - Związek Walki Zbrojnej pod dowództwem Edwarda Bączkowskiego.

W grudniu 1939 r. rozpoczęła się akcja wysiedlania Polaków do Generalnej Guberni, a w ich miejsce rozpoczęto przywozić Niemców ze wschodu (Litwy, Łotwy, Estonii, Wołynia i Ukrainy). Na początku lat 40. XX w. zniszczono cmentarz żydowski, synagogę oraz wszystkie figury i kapliczki. W 1941 r. rozpoczęła się akcja aresztowania księży i wysyłania ich do Dachau (większość zmarła w 1942 r.). W 1943 r. utworzono obóz dla jeńców angielskich i francuskich, którzy budowali linię kolejową Leszno-Ostrów oraz wiadukty kolejowe.

Konspiracja aktywnie działała, utworzono Komendę Obwodu Armii krajowej, rozpoczęto tworzenie Administracji Zmilitaryzowanej, scalono ją później z Delegaturą RP, lecz w styczniu rozpoczęto aresztowania struktur AK, a punkt kulminacyjny przypadł na lipiec 1944 r., kiedy to rozbito Okręg i Inspektorat Krotoszyński, a aresztowanych zsyłano do Żabikowa, gdzie część z nich zginęła. Dopiero po pół roku udało się częściowo odbudować struktury pod dowództwem Władysława Kędzierskiego. Niemcy rozpoczęli wycofywanie 18 stycznia 1945 r., a 23 stycznia jednostki AK opanowały Krotoszyn i obroniły go przed nacierającą szpicą wojsk niemieckich. Dopiero później do Krotoszyna weszli sowieci.